In de transitie naar een circulaire economie is ecodesign, het duurzaam ontwerpen van producten, een van de sleutels tot succes. Naar aanleiding van de Green Deal Duurzame Zorg gaf experte Karine Van Doorsselaer hierover een keynote voor Verso. “Hoe het circulaire verhaal introduceren in sociale ondernemingen? Alle activiteiten buiten de kerntaak uitbesteden en het personeel ontzorgen.”
Circulair ondernemen levert winst op
De afvalberg van zorginstellingen is gigantisch
Kledij, medische apparatuur, mondmaskers, verpakkingen,... De afvalberg van zorginstellingen is gigantisch. De opportuniteiten om circulair aan de slag te gaan, zijn dat dus ook. “In de lineaire economie eindigen producten in de verbrandingsoven of op het stort. Alle opgebouwde waarde gaat verloren. In een circulaire economie sluiten kringlopen. Alle producten en materialen behouden hun waarde. Als we de levensduur van de producten verlengen, de componenten hergebruiken en de materialen recycleren, boeken we enorme milieuwinst”, legt Karine uit.
De ontwerper bepaalt de milieu-impact
Dat circulaire proces optimaliseren begint aan de basis: bij het ontwerp van het product. Karine doceert het vak Ecodesign al sinds 1995 aan de UAntwerpen en is pionier op het gebied.
“De uitdaging is de ecodesign-aanpak implementeren in het ontwerpproces. Daarbij worden de principes van de circulaire economie gecombineerd met het minimaliseren van de milieu-impact van de volledige levenscyclus van het product. De ontwerper bepaalt maar liefst 80% van de milieu-impact van producten.”
PET: hét materiaal bij uitstek om te recycleren
Gebaseerd op de principes van ecodesign vinden er vandaag al een aantal mooie ontwikkelingen plaats. “Geneesmiddelen, bijvoorbeeld, zitten verpakt in transparante blisters gesealed met aluminium. Die verpakkingen zijn niet-recycleerbaar. Bepaalde bedrijven maken nu verpakkingen voor geneesmiddelen volledig uit PET. Hét materiaal bij uitstek om te recycleren en de consument kan de verpakking simpelweg in de PMD-zak gooien. Zo’n voorbeeld toont dat het kan.”
De Green Deal biedt een uitgelezen kader om aan de slag te gaan
Eigen aan de zorginstellingen is dat veel zaken steriel moeten zijn voor gebruik. Valt dat te rijmen met ecodesign, met hergebruik tout court?
“Wegwerpartikelen hebben pas de laatste vijftig jaar hun opmars gemaakt. Voordien ging hergebruiken perfect. Waarom we daarmee zijn gestopt? Hogere arbeidskosten en duurdere logistiek. Bij een operatie, bijvoorbeeld, liggen op voorhand de verschillende setjes klaar met wat de arts allemaal nodig heeft. Allemaal apart verpakt, klaar om te gebruiken. Na gebruik wordt alles weggegooid omdat dat makkelijker en sneller is dan het opnieuw te steriliseren. Het gaat daarbij vaak om metalen messen, schaartjes, scalpels,… Dat is bijzonder jammer want al deze producten hebben waarde, zeker de metalen voorwerpen. Natuurlijk kost opnieuw steriliseren ook geld en tijd, maar we moeten de financiële afweging dringend opnieuw maken. Een schaar tien keer hergebruiken tegenover tien pakketjes wegwerpen…
De wegwerpmaatschappij met grondstofschaarste, milieuproblemen en onder andere de gigantische afvalstroom als gevolg, is niet langer houdbaar. De Green Deal Duurzame Zorg anticipeert op de transitie naar een circulaire economie en biedt een uitgelezen kader om met verschillende formules aan de slag te gaan. Waar een wil is, is een weg.”
Duurzaam ondernemen is eigen aan sociale ondernemingen
Vooral sociale ondernemingen zouden een voorbeeld moeten zijn om zo milieubewust en duurzaam mogelijk te werken, zegt Karine. “De essentie van sociale ondernemingen is zorgen voor mensen. Een leefbare, duurzame en gezonde wereld bevordert het welzijn, de gezondheid, de levenskwaliteit van mensen. Duurzaam ondernemen zou dus intrinsiek eigen moeten zijn aan sociale ondernemingen.”
Product as a service maakt de transitie haalbaar
De Europese Commissie lanceerde in 2019 de Green Deal en streeft naar een klimaatneurale maatschappij met de circulaire economie als economisch model. Die stap zetten van wegwerp naar hergebruik vraagt om investeringen in tijd, centen en mensen. Middelen die bij sociale ondernemingen niet altijd meteen voor handen zijn. De oplossing daarvoor ligt volgens Karine bij nieuwe businessmodellen.
“De focus van zorginstellingen is uiteraard mensen verzorgen. Die kerntaak mag niet in het gedrang komen. De kunst om de principes van de circulaire economie te introduceren, is alle andere activiteiten uitbesteden en het personeel ontzorgen. Daarom ben ik grote fan van businessmodellen as-a-service. Kledij as-a-service, verpakkingen as-a-service, licht as-a-service. In zo’n model verkoopt de producent geen product meer, maar biedt hij een dienst aan. De gebruiker betaalt voor de service in plaats van de aankoop van een product. Op die manier wordt men ontzorgd voor het herstel, onderhoud en vervangen van het product.
De producten blijven eigendom van de producent. Die zal de producten daarom volgens de ecodesign-aanpak ontwerpen. De producent heeft er namelijk alle baat bij dat de producten zeer degelijk, herbruikbaar en recycleerbaar zijn.
Dit nieuwe businessmodel biedt heel wat opportuniteiten voor de transitie naar circulaire economie en staan lijnrecht tegenover de huidige wegwerpmaatschappij. Bij de implementatie van dit businessmodel is ook een rol weggelegd voor onder andere de diverse maatwerkbedrijven. Zo zet MIVAS bijvoorbeeld al in op het concept ‘packaging as a service’.
Om nog een praktijkvoorbeeld te geven: naar aanleiding van de Green Deal Circulair Aankopen in 2017 lanceerde Zorg Leuven samen met partners het circulaire project ‘werkkledij as a service’. Het kan dus zeker. Het vraagt een investering, maar als je het goed aanpakt, haal je er op termijn ook economische winst uit. Win-win dus!”
De rol van koepels
Als koepelorganisatie speelt Verso een belangrijke rol om dit verhaal uit te rollen, vertelt Karine. “Verso zet in op mensen samenbrengen en kennis delen. Voor een succesvolle transitie naar een circulaire economie is het cruciaal dat verschillende sectoren samenwerken: de gezondheidszorg, de welzijnssector, de socioculturele sector,… En binnen elke sector is ook samenwerking tussen alle stakeholders uit de waardeketen van de vele producten noodzakelijk.
We staan samen voor dezelfde uitdaging: via de circulaire economie bouwen aan een duurzamere wereld. Enkel door iedereen rond de tafel te brengen, te betrekken en onderling samen te werken, kan de transitie succesvol zijn.”
Ploggen en greenwashers ontmaskeren
Karine pleit niet alleen voor milieubewuster handelen, ze voegt de daad bij het woord. In haar vrije tijd gaat ze ploggen en ontmaskert ze greenwashers op LinkedIn. “Vroeger jogde ik, maar mijn knieën laten dat niet meer toe. Vandaag ga ik wel nog dikwijls wandelen. Ik neem dan altijd een vuilzak mee en raap de parken en bossen van Lokeren proper. Als iedereen voor z’n eigen deur veegt, is de straat schoon.”
Symposium Green Deal Duurzame Zorg
Wil je inspiratie opdoen om zelf aan de slag te gaan? Ben je benieuwd naar een uitgebreidere uitleg van Karine over ecodesign en de circulaire economie? Bekijk de keynotes vanop het symposium Green Deal Duurzame Zorg via https://www.youtube.com/watch?v=ESlQcMge55o